Teleki von Szék, József d. J. Gf.

Teleki von Szék József Gf. d. J., Historiker, Sprachforscher und Politiker. Geb. Pest (Budapest, H), 24. 10. 1790; gest. ebd., 15. 2. 1855; evang. HB.

Sohn von →László Gf. T. v. S. d. Ä. und Mária Gfn. T. v. S. (gest. 1800), Halbbruder von →László T. v. S. d. J. – T. absolv. das ref. Kollegium in Klausenburg (Cluj-Napoca) und stud. ab 1806 Jus an der Pester Univ. 1808–10 war er Vizenotär im Kom. Pest. Von dort wechselte er in den Dienst des Ofener Statthaltereirats, wo er später zum Sekr. avancierte. 1812–14 stud. T. an der Univ. Göttingen und reiste anschließend bis 1815 durch Dtld., die Niederlande, Norditalien und die Schweiz. 1824 wurde er Richter der kgl. Tafel und Insp. des ref. Kirchensprengels diesseits der Theiß sowie des Kollegiums von Sárospatak, 1827 Obergespan des Kom. Csanád, 1830 zudem Obergespan des Kom. Szabolcs; 1832 zum Rat der Wr. Ung. Hofkanzlei ernannt. Gem. mit →István Gf. Széchenyi v. Sárvár u. Felsovidék baute T. die MTA mit auf und wurde 1830 zu deren 1. Präs. gewählt – ein Amt, das er bis zu seinem Tod ausübte. 1840 wurde T. vom ung. LT zum Kronhüter und 1842 zum Gouverneur von Siebenbürgen ernannt. Nach der Revolution zog er sich aus der Politik zurück und lebte fortan nur mehr für die Wiss. In seinen Jugendjahren befasste er sich mit der ung. Sprache, später publ. er Stud. über Literatur und Geschichte. Sein Hauptwerk „Hunyadiak kora Magyarországon“ (12 Bde., 1852–63) blieb zu seinen Lebzeiten unvollendet. Seine Bibl. mit 25.000 Bde. schenkte er der MTA. Diese Schenkung bildete die Basis der Bibl. der Akad., die T. auch später noch mit wertvollen Ms.-, Inkunabel- und Münzsmlgg. bereicherte. Testamentar. widmete er die Zinsen seiner Stiftungen der Förderung von Dramatikern (T.-Preis), aber auch für den Ausbau der Bibl. und die Ziele der hist. Kl. der MTA.


Werke: Weitere W.: A régi és új költés különbségeirol, in: Tudományos Gyujtemény, 1818; Hunyadi János eredete, 1851; A magyar nyelvnek tökéletesítése új szavak és új szólásmódok által, ed. Z. Éder, 1988.
Literatur: Biograph. Lex. Südosteuropas; Szinnyei; M. Tompa, Mit örököl a haza nagy fiai után? Halotti beszéd … gr. T. J. felett, 1855; F. Toldy, in: Gyász- és emlékbeszédek 1, 1872; B. Csury, T. J. gr. mint nyelvész, 1909; Z. Ferenczi, Az MTA könyvtárának megalapítása, 1926; D. F. Csanak, Az Akad. Könyvtár története a szabadságharcig, 1959; I. Fenyo, Az irodalom respublikájáért, 1976; Enc. istoriografiei române¿ti, 1978; L. Markó u. a., A MTA tagjai 1825–2002, 3, 2003 (m. B.); Új magyar irodalmi lex. 3, 2000; Új magyar életrajzi lex. 6, 2007.
Autor: (Z. Fónagy)
Referenz: ÖBL 1815-1950, Bd. 14 (Lfg. 64, 2013), S. 234
geboren in Budapest
gestorben in Budapest

Lifeline